Mai Than và Mai Tinh nổi tiếng, nhưng ít ai biết về lịch sử của hai cây mai cổ đầu tiên và câu chuyện về Mai Than và Mai Tinh từ xã Nghĩa Hòa, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi.
Kỷ Niệm Hai Cây Mai Cổ
Khi Tết Nguyên đán đến gần, cảng cổ Thu Xà (xã Nghĩa Hòa) tràn ngập sắc xuân khi các cây mai đua nhau nở hoa. Ngôi làng yên bình chào đón những bông hoa vàng rực rỡ đầu tiên từ Mai Than và Mai Tinh, nở sớm trong mùa.
Nguyễn Trí Dũng (59 tuổi, từ thôn Hòa Bình) bận rộn tỉa lá non để nhường chỗ cho hoa. Với 20 năm kinh nghiệm trồng mai, ông sở hữu hơn 40 chậu mai bonsai đẹp. "Ở Nghĩa Hòa, mỗi nhà ít nhất có một cây mai trong sân. Những gia đình yêu thích hương thơm trồng Mai Than, còn những người ưa thích hoa vàng tươi thì trồng Mai Tinh," Dũng nói.
Bạn có thể tham khảo bài viết: loại mai vàng nào đẹp nhất
Hồi tưởng về quá khứ, Dũng nhớ lại hai cây mai quý trong vườn của bà Than và bà Tinh. Thời đó, đất nước còn khó khăn, Tết Nguyên đán rất đơn giản. Mọi người lo lắng về những nhu cầu cơ bản, và dấu hiệu rõ ràng nhất của Tết là khi các cây mai trong vườn của bà Than và bà Tinh bắt đầu nở hoa.
"Khi tôi còn nhỏ, tôi đã thấy hai cây đó đã lớn, tự nhiên rụng lá để nở hoa khi mùa xuân đến. Điểm đặc biệt của cây mai của bà Than là hoa năm cánh thơm ngát, trong khi cây mai của bà Tinh có hoa dày đặc với 8-9 cánh. Thời đó, mọi người thường xin cắt một vài cành để đặt trong nhà, và cả hai người phụ nữ đều vui vẻ cho," Dũng nhớ lại.
Hai cây mai rụng lá này là lời nhắc nhở cho người dân trong làng rằng mùa xuân đang đến gần. Nguyễn Hồng Vân (32 tuổi, từ thôn Hòa Bình) yêu thích hai loại mai độc đáo này từ quê hương của mình. Anh học từ những người cao tuổi cách chăm sóc chúng và giờ đây anh đã có khu vườn đẹp với nhiều dáng vẻ và kích cỡ khác nhau.
Vân nói rằng mọi người ở Nghĩa Hòa đều biết về lịch sử của Mai Than và Mai Tinh. Trong dịp Tết Nguyên đán, nhiều người từ Đà Nẵng, Huế, Bình Định và những nơi khác đến Nghĩa Hòa để thu mua cây mai. Vân đã bán gần 10 cây Mai Tinh và ba cây Mai Than. Trước khi khách hàng mang đi cây mai, Vân mời họ thăm vườn của bà Than và bà Tinh và chia sẻ câu chuyện về nguồn gốc của những vườn mai giống nổi tiếng này.
"Tôi rất hạnh phúc và may mắn khi được thế hệ trước trong làng chia sẻ câu chuyện về hai cây đó. Nhờ họ, tôi có thể truyền đạt câu chuyện cho khách hàng và giúp họ hiểu nguồn gốc của những cây này," Vân nói, tiếc rằng cây mai gốc trong vườn bà Than và bà Tinh không còn tồn tại.
Khoảng 20 năm trước, một số nhà sưu tập cây cảnh đã biết về vẻ đẹp của những cây này và đưa ra giá cao để mua chúng. Trong một số câu chuyện, một trong số các cây chết vì tuổi già sau khi chuyển đến nơi ở mới, trong khi cây còn lại được chuyển đổi giữa các nhà sưu tập và giờ đã mất dấu.
Tuy nhiên, người dân Nghĩa Hòa đã may mắn rằng nhiều năm trước, khi những cây mai gốc còn sống, họ đã lấy hạt giống từ chúng để trồng trong vườn hoặc xin cành để ghép. Bằng cách này, giống cây đã được bảo tồn và hầu hết mọi người trong làng đều có một cây mai trước nhà.
Một ví dụ đáng chú ý là cây Mai Tinh trước nhà Huỳnh Ngọc Rân (thôn Hòa Tân). Ông chia sẻ rằng hơn 20 năm trước, khi xây nhà mới, ông đã đến nhà bà Tinh và bà Than để lấy hạt giống và trồng khoảng 200 cây Mai Than và Mai Tinh trong toàn bộ khu vườn của mình. Lúc đó, không có hàng rào thích hợp, gà và vịt thường gây hư hỏng, chỉ còn lại một cây Mai Tinh đứng trước nhà ông.
Cây đó giờ đây đã to lớn, với chu vi thân hơn 100 cm. Mặc dù nhiều người đã đề nghị mua, nhưng ông từ chối. Dù gia đình ông gặp khó khăn tài chính và ông cần tiền, ông nói, "Cây mai này được trồng từ chính hạt giống từ cây gốc của bà Tinh. Nhiều nhà sưu tập rất quan tâm, nhưng tôi luôn lắc đầu và từ chối."
Trong những ký ức của mình, Rân nhắc lại rằng nếu mai vàng quê dừa bến tre của bà Than và bà Tinh chưa bị bán, thì giờ đây chúng sẽ quá lớn để một người có thể ôm trọn. Hơn 20 năm trước, khi ông lấy hạt giống, ông chỉ vừa đủ ôm quanh một trong số những cây đó.
Làng Mai Nở Hoa, Kinh Tế Phát Triển
Giống như nhiều người ở Nghĩa Hòa, khi Tết Nguyên đán đến gần, mối quan tâm chính của Mai Văn Kiệm (62 tuổi) là 30 chậu mai rải rác trong khu vườn của ông. Trong lúc dẫn chúng tôi đi tham quan, ông giải thích quá trình gần 20 năm để định hình và chăm sóc cành cây để đạt được thiết kế bonsai hiện tại.
Kiệm nói rằng mặc dù có sức sống mạnh mẽ và khả năng chống bệnh tật, Mai Than và Mai Tinh phát triển rất chậm. Ngày nay, người trồng cây mai ở Nghĩa Hòa là những nghệ nhân lành nghề, chỉ ra rằng thời đại đã thay đổi, và việc trồng cây mai trên mặt đất đang trở nên hiếm hoi. Gần 90% người dân tạo ra các tác phẩm bonsai từ cây non.
Bay Hoàng (75 tuổi) có khoảng 10 cây mai đẹp đặc biệt. Ông cho biết ông đã trồng chúng trong gần 20 năm, chăm sóc chúng từ lúc còn nhỏ để phát triển chậm hơn nhưng có vẻ đẹp tinh tế. Đến giữa tháng âm lịch, những chậu mai của ông đã bắt đầu nở hoa.
Bế cháu nhỏ, ông chia sẻ, "Khoảng mười người đã đến hỏi xem có thể mua các cây mai của tôi không. Các con tôi đề nghị rằng tôi nên bán vì tôi đã lớn tuổi, nhưng khi thấy các cây này nở hoa đẹp, tôi cảm thấy ngại bán." Nếu ông bán tất cả 10 cây mai, chúng có thể thu được gần nửa tỷ đồng.
Ở Nghĩa Hòa, các khu vườn triệu đô không phải là hiếm. Kể từ khi các nhà sưu tập biết về Mai Than và Mai Tinh, giá của những loại mai này đã tăng vọt. Đặc biệt, những cây mai "rin" không ghép có giá "trời cao." Gần cuối năm, Hà Thành Vương đã đến Nghĩa Hòa để tìm kiếm một cây mai thích hợp để trưng bày trong dịp Tết Nguyên đán.
"Một cây mai với chu vi thân 30 - 40 cm và thiết kế đẹp có thể trị giá hàng chục triệu đồng. Tôi đã dành cả ngày khám phá làng và vẫn chưa xong, vì vậy tôi dự định tiếp tục vào ngày mai. Khi tôi tìm thấy cây hoàn hảo, tôi sẽ mua," Vương nói.
Theo Vương, giá cao của Mai Than và Mai Tinh là hợp lý vì vẻ đẹp của chúng và khả năng nở hoa chính xác vào dịp Tết Nguyên đán. Hơn nữa, các cây này rất bền, dễ dàng chăm sóc, và một lần mua có thể tồn tại suốt đời. Hiếm khi thấy các cây này có cành yếu như các loại mai khác.
Ở Nghĩa Hòa, một số triệu phú trẻ đã trở nên giàu có bằng cách trồng những giống mai bản địa này. Mai Xuân Thủ (32 tuổi) và một người bạn đã gộp nguồn lực để mua các cây mai từ người dân địa phương để chăm sóc và nuôi dưỡng. Sau tám năm tận tâm, việc chăm sóc cây mai giờ đây là nguồn thu nhập chính của gia đình anh.
"Trung bình, trong dịp Tết Nguyên đán, tôi kiếm được khoảng 300 triệu đồng từ việc bán cây mai, chưa kể doanh thu trong suốt năm cho các nhà sưu tập," Thủ chia sẻ.